Dioksin Analizlerinin Önemi ve Dioksin Maruziyetinin Sağlığa Zararları

Gıda güvenliğinde çevresel kirleticilerin tespiti tüketici sağlığının korunması ve yasal yükümlülüklerin yerine getirilmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Bu kirleticiler arasında yer alan dioksinler, üretim sırasında doğrudan amaçlanmayan; ancak endüstriyel süreçlerin yan ürünü olarak çevreye salınabilen son derece toksik bileşiklerdir.

Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre, insan vücudundaki dioksin birikiminin yaklaşık %90’ı gıdalar yoluyla gerçekleşmektedir. Özellikle hayvansal kaynaklı ürünlerde dioksin kalıntısı riski daha yüksek olup, bu durum hem halk sağlığını hem de uluslararası ticarette ürün üvenliğini doğrudan etkileyen bir faktördür.

Bu nedenle,dioksin analizlerinin yalnızca yüksek teknik yeterliliğe sahip, akredite laboratuvarlarca gerçekleştirilmesi; üretici ve tüketicinin güvenliği açısından kritik bir zorunluluktur.

Dioksin Nedir, Hangi Koşullarda Oluşur ve Nerelerde Bulunur?

Dioksinler, karbon, hidrojen, klor ve oksijen atomlarından oluşan, çevresel ve biyolojik sistemlerde kalıcılığı yüksek olan kimyasal bileşiklerdir. Bu bileşikler genellikle herhangi bir ticari ürünün ana maddesi olarak üretilmezler; bunun yerine, çeşitli endüstriyel ve kimyasal işlemler sırasında “istenmeyen yan ürün” olarak ortaya çıkarlar.

Örneğin:

• Herbisit üretimi
• Atıkların yüksek sıcaklıkta yakılması
• Kağıt ve kimya sanayinde klorlu bileşiklerle yapılan işlemler bu tür oluşumlara örnek verilebilir.

Dioksinler yalnızca üretim tesislerinde değil; hava, toprak ve su gibi çevresel ortamlarda da tespit edilebilir. Bu ortamlar aracılığıyla tarım ürünlerine, yemlere ve dolayısıyla hayvanların yağ dokularına geçerek insan gıdasına taşınırlar.

Ayrıca, furanlar da dioksinlerle benzer toksikolojik özellikler taşıyan bileşiklerdir ve analiz süreçlerinde birlikte değerlendirilmelidir. Özellikle hayvansal yağ içeren ürünlerde kalıntı riskinin daha yüksek olması, dioksin analizlerini gıda güvenliği sistemlerinin ayrılmaz bir parçası hâline getirmiştir.

Dioksin Maruziyeti En Çok Hangi Gıdalar Üzerinden Gerçekleşir?

İnsanların dioksinlere maruz kalmasının başlıca nedeni gıda tüketimidir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) 2022raporunda, dioksin maruziyetinin yaklaşık %90’ının kontamine gıdaların tüketimi yoluyla gerçekleştiğini belirtmektedir. Dioksinler lipofilik (yağda çözünebilen) bileşikler oldukları için özellikle yağ içeriği yüksek hayvansal gıdalarda birikme eğilimi gösterirler.

Dioksin riski taşıyan başlıca gıda grupları şunlardır:

• Süt ve süt ürünleri: Dioksinlerin hayvanların yağ dokularında birikmesi nedeniyle süt yoluyla tüketiciye geçiş riski yüksektir.
• Et ve et ürünleri: Özellikle yağlı kırmızı etlerde, dioksin kalıntıları dikkatle izlenmelidir.
• Balık ve su ürünleri: Kirli sularda yetişen balıklar ve kabuklu deniz ürünlerinde dioksin konsantrasyonu artabilir.

Bu gıdalar, günlük beslenmenin temel parçaları olması nedeniyle düzenli tüketim yoluyla vücutta birikime neden olabilir. Maruziyetin uzun süreli ve düşük dozlarda gerçekleşmesi durumunda dahi, sağlık üzerindeki etkiler zamanla ciddi boyutlara ulaşabilir.

Bu nedenle, dioksin analizlerinin yalnızca ihracat öncesi değil, yerli üretim süreçlerinde de sistematik olarak yürütülmesi büyük önem taşır. Özellikle ithal hayvansal ürünlerde kontrol mekanizmalarının işletilmesi, hem üretici hem de tüketici güvenliği açısından önemli bir adımdır.

Dioksinlerin İnsan Sağlığına Etkileri: Bilimsel Bulgular Ne Diyor?

Dioksinler çevresel kalıcılığı yüksek, biyolojik olarak biriken ve toksik etkileri uzun vadede ortaya çıkan bileşiklerdir. Bu özellikleri nedeniyle, maruz kalındığında etkileri hemen gözlemlenmeyebilir; ancak vücutta biriktikçe çeşitli sistemleri olumsuz yönde etkileyebilir.

Dünya Sağlık Örgütü’nün (WHO, 2016) yayımladığı bilgilendirme notuna göre, dioksinlerin sağlık üzerindeki başlıca etkileri şunlardır:

• Endokrin sistem üzerinde bozulmalar: Hormon dengesini etkileyerek metabolizma, büyüme ve gelişme süreçlerini olumsuz yönde etkileyebilir.
• Üreme sistemi bozuklukları: Erkek ve kadın üreme sağlığını olumsuz etkileyebilir, doğurganlığı azaltabilir.
• Bağışıklık sisteminin zayıflaması: Vücudun enfeksiyonlara ve hastalıklara karşı direncini azaltabilir.
• Kansere yatkınlık: Dioksinler Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı (IARC) tarafından “insanlarda kanserojen” (Grup 1) sınıfına dahil edilmiştir.
• Sinir sistemi gelişimi: Özellikle çocukluk döneminde maruziyet, sinir sistemi gelişimini olumsuz etkileyebilir.

Bu risklerin çoğu, maruz kalma süresi ve dozu ile doğrudan ilişkilidir. Dioksinlerin vücuttan atılım süresi oldukça uzun olduğu için, düşük dozda fakat sürekli maruziyet bile zamanla ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir

Dioksin Analizlerinde Bilimsel Güvence: Yeditepe Üniversitesi ARGE ve Analiz Merkezi (YÜ-AGAM)

Dioksin maruziyeti, sadece bireysel sağlık açısından değil; toplum sağlığı, gıda güvenliği ve yasal uyum açısından da stratejik bir risk unsurudur. Bu nedenle, gıda zincirinde yer alan tüm aktörlerin (üreticilerden kamu otoritelerine kadar) dioksin analizlerini güvenilir kurumlarla yürütmesi büyük önem taşır.

Yeditepe Üniversitesi ARGE ve Analiz Merkezi (YÜ-AGAM), dioksin ve furan analizlerinde yüksek teknik donanıma sahip, Tarım ve Orman Bakanlığı mevzuatına tam uyumlu ve TS EN ISO/IEC 17025 akreditasyonuna sahip bir laboratuvar olarak hizmet sunmaktadır.

YÜ-AGAM’da:

• Dioksin ve furan analizleri, en son teknoloji cihazlarla, yüksek hassasiyetle gerçekleştirilir.
• Uzman kadromuz, mevzuata uygunluk ve bilimsel doğruluk temelinde analiz süreçlerini yürütür.
• Müşteri ihtiyaçlarına özel, güvenilir ve denetlenebilir raporlama yapılır.

Gıda, yem ve çevre numunelerinde dioksin maruziyetinin etkin şekilde izlenebilmesi; ancak doğru yöntem, doğru cihaz ve doğru kurumla mümkündür.

Yeditepe Üniversitesi ARGE ve Analiz Merkezi (YÜ-AGAM) olarak “Kaliteniz bize emanet” anlayışı ile,dioksin analiz süreçlerinde üretici ve kamu kurumlarına güvenilir bir bilimsel çözüm ortağı olarak destek vermekten memnuniyet duyarız. Detaylı bilgi almak isterseniz bizimleiletişime geçmeniz yeterlidir.